ઓડિશાના તિરીમલ ગામમાં ASI ખોદકામમાં 7000 વર્ષ જૂની ચાલ્કોલિથિક વસાહતના અવશેષો મળી આવ્યા છે. આ સભ્યતાના પુરાવા શું છે અને આ શોધ ભારત માટે શા માટે ખૂબ જ ખાસ છે.
તિરીમલ ગામ નજીક નારા હુડા વિસ્તારમાં, ASI ને લગભગ 7000 વર્ષ જૂના ચાલ્કોલિથિક અર્થાત તાંબા-પથ્થર યુગના સ્થાયી વસાહતના અવશેષો મળ્યા છે.
ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI), જે 2021 થી ટેકરાનું ખોદકામ કરી રહ્યું છે, તેને ખોદકામના ત્રીજા તબક્કા દરમિયાન ચાલ્કોલિથિક સમયગાળાના અવશેષો મળી આવ્યા છે. પુરાતત્વવિદ્ પીકે દિખિતે જણાવ્યું હતું કે ખોદકામમાં ગોળાકાર માટીના માળખા (દિવાલો સાથે અને વગર બંને), ખંડિત ફ્લોર, માટીની દિવાલો અને પોસ્ટ છિદ્રો મળી આવ્યા છે.
દિખિતે જણાવ્યું કે, “ચાલ્કોલિથિક સમયગાળાની મુખ્ય શોધોમાં ત્રણથી ચાર પ્રકારની ગોળાકાર ઝૂંપડીઓ, પથ્થર અને તાંબાની વસ્તુઓનો સમાવેશ થાય છે જે દર્શાવે છે કે પ્રાચીન યુગના લોકો અહીં સ્થાયી થયા હતા અને ખેતી શરૂ કરી હતી.” રસપ્રદ વાત એ છે કે, ઝૂંપડીઓના સ્થળ અને આંગણાના પ્રવૃત્તિ વિસ્તારો સારી ગુણવત્તાવાળા લાલ મોરમથી ઢંકાયેલા મળી આવ્યા હતા.
ASI ને કેવા અવશેષો મળ્યા?
સંશોધનના આ તબક્કા દરમિયાન મળેલા સાંસ્કૃતિક ભૌતિક પુરાવા અને અવશેષોમાં પથ્થર અને લોખંડના સેલ્ટ, તાંબુ અને હાડકાના બિંદુઓ, અર્ધ-કિંમતી પથ્થરો અને ટેરાકોટાના માળા, કાચની બંગડીના ટુકડા, ટેરાકોટા પ્રાણીઓની મૂર્તિઓ, હોપસ્કોચ, સ્લિંગ બોલ, રમકડાની ગાડીના પૈડા, પથ્થર પોલિશર, હથોડાના પથ્થરો, કાઠીના ટુકડા અને માટીની લખોટીઓનો સમાવેશ થાય છે.
આ ઉપરાંત આ હરોળમાં લાલ વાસણો, રાખોડી વાસણો, લાલ-સ્લિપ્ડ વાસણો, ચોકલેટ સ્લિપ્ડ વાસણો, કાળા અને લાલ વાસણોથી લઈને છિદ્રિત અને લઘુચિત્ર હાથથી બનાવેલા વાસણો (ક્રુસિબલ્સ)નો સમાવેશ થાય છે.
ખોદકામના છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં પુરાતત્વવિદોને જે પ્રાચીન વસ્તુઓ મળી છે તે આ સ્થળ પરના ત્રણ સાંસ્કૃતિક તબક્કાઓ-કાલકોલિથિક (2000 BCE થી 1000 BCE), લોહ યુગ (1000 BCE થી 400 BCE) અને પ્રારંભિક ઐતિહાસિક સમયગાળો (400 BCE થી 200 BCE) તરફ નિર્દેશ કરે છે.
દિખિતે જણાવ્યું કે, “આ સ્થળ ગોલાબાઈ સાસન, હરિરાજપુર નજીક બાંગા અને મહાનદી ડેલ્ટાની આસપાસ સુઆબરેઈ જેવા ખોદકામ કરાયેલા સ્થળોની સમકાલીન છે, અને જે ખૂબ પાછળથી ઉભરી આવ્યું હતું તે શિશુપાલગઢ કરતા પણ જૂનું છે.” દિખિતે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે મળી આવેલી ઉપયોગી વસ્તુઓ પરથી એવું અનુમાન લગાવી શકાય છે કે લોકો સારી જીવનશૈલી જીવી રહ્યા હતા જે સ્થળ લોખંડ અને પ્રારંભિક ઇતિહાસ યુગમાં જતા ધીમે ધીમે નાશ પામ્યું.
Archaeological Survey of India has been conducting excavations at Nara Huda mound, near Tirimal village at Khurda district since 2021.
— Archaeological Survey of India (@ASIGoI) March 19, 2025
In the ongoing third field season, the excavations has revealed remarkable insights into Eastern India's Chalcolithic culture. (1/4) pic.twitter.com/urYYbB8oo5
અગાઉ ખોદકામ દરમિયાન ઓડિશાના ખુર્દા જિલ્લાના તિરીમાલ નજીકના નારા હુડા અને અન્લાજોડી ગામમાંથી નવ-ચાલ્કોલિથિક યુગની ઘણી કલાકૃતિઓ મળી આવી હતી.