🇮🇳ભારતના ભાગલાની ભીતરમાં: 60

• કિશોર મકવાણા

• ભારતના ભાગલા કેવી રીતે થયા ?
• ભાગલા માટે કોણ જવાબદાર ?
• કોણે કોણે વિલનની ભૂમિકા ભજવી ?

સ્વતંત્રતા આંદોલન અને ભારતને ભાગલા તરફ દોરી ગયેલી ઘટનાઓનો ઇતિહાસ આપ દર સોમવાર, બુધવાર અને શુક્રવારે devlipinews.com પર વાંચો…

ડો. બાબાસાહેબ આંબેડકર, હો. વે. શેષાદ્રિ જેવાની સમર્થ કલમે લખાયેલા અધિકૃત પુસ્તકોનો આધાર લઇને શ્રી કિશોરભાઈ મકવાણાની રસાળ અને કસાયેલી કલમે શરુ થયેલી આ ઐતિહાસિક લેખમાળા આપ જરુર વાંચો જેથી ઇતિહાસની સાચી હકિકતો જાણી શકશો…

વાંચો લેખમાળાનું પ્રકરણ – 60

• રાષ્ટ્રભાષા હિન્દી મુસ્લિમ તુષ્ટિકરણની વિકૃતિનો ત્રીજો શિકાર હતી.

• આમ જોવા જાઓ તો મુસ્લિમો સાથે ઉર્દૂને કંઇ જ લાગતું વળગતું નથી ? વિવાદ ઊભો કરવા પાછળ મુસ્લિમ લીગનું ખરેખર મંતવ્ય શું હતું તે પણ જાણી શકાશે ! ઉર્દૂ એ ફારસીથી પ્રભાવિત થયેલી હિન્દી હતી. દિલ્હી અને એની આજુબાજુના પ્રદેશમાં રહેતા મોગલ સૈનિકો એનો પ્રયોગ કરતા હતા. તેઓ ઉર્દૂ દ્વારા સ્થાનિક હિન્દુઓ સાથે સંપર્કમાં રહેતા. બાબરથી માંડી ઔરંગઝેબ સુધીના બધા જ મોગલ આક્રમકો તુર્કી કે ફારસી બોલતા હતા, ઉર્દૂ તો એ ભૂલથી પણ બોલતા નહોતા.
• ડો. બાબાસાહેબ આંબેડકર કહે છે: ‘ભારતની રાષ્ટ્રભાષા તરીકે ઉર્દૂને સ્વીકારવાનો મુસ્લિમ લીગનો દાવો વધુ પડતો છે. સમગ્ર ભારતમાં તો ઉર્દૂ બોલાતી જ નથી. તે ભારતના મુસ્લિમોની ભાષા પણ નથી. ઉર્દૂને રાષ્ટ્રભાષા બનાવવાની સામાન્ય રીતે બત્રીસ કરોડ વીસ લાખ ભારતીયો પર લાદવી. …જ્યારે જ્યારે બંધારણીય સુધારાની દરખાસ્ત રજૂ થાય છે ત્યારે ત્યારે મુસ્લિમો કોઇક નવી રાજકીય માંગણી કે માંગણીઓ સાથે તૈયાર જ હોય છે.’
• ભાષા વિજ્ઞાનની નજરે તો ઉર્દૂ ભાષા કહેવડાવવા લાયક પણ નથી. ભાષાને પોતાનું એક અલગ વ્યાકરણ અને ક્રિયાપદો હોવા જરૂરી છે. ઉર્દૂ આ બન્ને કસોટીઓમાંથી પાર ઊતરતી નથી. મુસલમાનો કહે છે કે ઉર્દૂ એમની સંપ્રદાયની ભાષા છે. આ વાત પણ સત્યથી જોજનો દૂર છે.
• ભાષા તો જનસંસ્કૃતિનું અભિન્ન અંગ છે. એ માધ્યમ જ જો વર્ણસંકર બની જાય તો પછી એ માધ્યમ દ્વારા વહેતી સંસ્કૃતિની ધારા પણ ગંદી બની જાય છે. બાળકો માટે હિન્દુસ્તાની પાઠ્યપુસ્તકોમાં શ્રીરામ ‘બાદશાહ રામ’ બની ગયા અને સીતાજી ‘બેગમ સીતા’ બની ગયાં. લક્ષ્મણ ‘શાહજાદા લક્ષ્મણ’ બની ગયા અને મુનિ વસિષ્ઠને ‘‘મૌલાના વસિષ્ઠ’’ બનાવી દેવામાં આવ્યા. ‘હિન્દુ મુસ્લિમ એકતા’ના પ્રતીકો તરીકે આ સૌનો પુનર્જન્મ થઈ ગયો હતો. રાષ્ટ્રભાષા હિન્દી વિકૃતિનો ત્રીજો શિકાર હતી.

કોન્ગ્રેસની મુસ્લિમ તુષ્ટિકરણની નીતિ રીતિના કાારણે ‘વંદે માતરમ્’ ગીત, રાષ્ટ્રધ્વજ પછી હવે વારો રાષ્ટ્રભાષા હિન્દીનો હતો. સ્વામી દયાનંદ, વીર સાવરકર, બંકિમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાય, ડો. બાબાસાહેબ આંબેડકર અને લોકમાન્ય ટિળકથી માંડી ગાંધીજી, રાજાજી જેવા મહાન રાષ્ટ્ર નાયકોએ દેશના એક છેડેથી બીજા છેડા સુધી સમાન રાષ્ટ્રીય જનસંપર્ક ભાષા તરીકે હિન્દી બોલાય એવું સપનું સેવ્યું હતું અને એ માટે પ્રયત્નો પણ કર્યા. આ દેશની સંસ્કૃતિ અને પરંપરામાંથી પાંગરેલી હોય અને વિવિધ ભાષાઓ, સંપ્રદાયો, જાતિઓ અને પ્રાંતો વગેરેના વિવિધ સમૂહોમાં પરસ્પર ભાઈચારાની ભાવનાને પુષ્ટ કરે એવી એક સંપર્ક ભાષાની ખૂબ તાતી જરુર છે, એ અંગે તો સૌ સહમત હતા. માતૃભાષાના સ્વરૂપે હિન્દી ભાષા – ભાષી લોકો સૌથી વધુ સંખ્યામાં હતા. ભારતના દરેક છેડે સંપર્કનું મુખ્ય માધ્યમ હતી. હિન્દી સામાજિક સંપર્ક વાહક પણ હતી. અન્ય ભાષાભાષી લોકો એને સહજભાવે સહોદરા ભાષા માની શકે એમ હતા કારણ કે સંસ્કૃત ભાષા આ બધી જ ભાષાઓની જનની હતી. સંસ્કૃત મૂલક હોવાને કારણે આપણી લગભગ બધી મુખ્ય ભાષાઓ સંસ્કૃતની માફક જ સાંસ્કૃતિક પરંપરાથી સમૃદ્ધ બનેલી છે. આથી સ્વાભાવિકપણે રાષ્ટ્રીય અભિવ્યક્તિના આંદોલન અને સામાજિક જનજીવનમાં હિન્દીની સુવાસ દૂર દૂર સુધી પ્રસરે એ સ્વાભાવિક હતું.
પરંતુ મુસ્લિમ લીગ હિન્દીને ય સાંખી શકી નહી. એ હિન્દી ભાષા પાછળ ખાઈ – ખપુંચીને પડી ગઈ. મુસ્લિમ લીગ એને હિન્દુ આધિપત્યનું પ્રતીક માનવા લાગી. મુસ્લિમ લીગે ઘોષણા કરી કે કૉંગ્રેસ હિન્દીની જગ્યાએ ઉર્દૂને રાષ્ટ્રભાષા તરીકે સ્વીકારશે ત્યારે જ એ કૉંગ્રેસ સાથે સહયોગ કરશે.
અહીં ઉર્દૂની ઉત્પત્તિને સમજી લેવી જરૂરી છે. આમ જોવા જાઓ તો મુસ્લિમો સાથે ઉર્દૂને કંઇ જ લાગતું વળગતું નથી ? વિવાદ ઊભો કરવા પાછળ મુસ્લિમ લીગનું ખરેખર મંતવ્ય શું હતું તે પણ જાણી શકાશે ! ઉર્દૂ એ ફારસીથી પ્રભાવિત થયેલી હિન્દી હતી. દિલ્હી અને એની આજુબાજુના પ્રદેશમાં રહેતા મોગલ સૈનિકો એનો પ્રયોગ કરતા હતા. તેઓ ઉર્દૂ દ્વારા સ્થાનિક હિન્દુઓ સાથે સંપર્કમાં રહેતા. બાબરથી માંડી ઔરંગઝેબ સુધીના બધા જ મોગલ આક્રમકો તુર્કી કે ફારસી બોલતા હતા, ઉર્દૂ તો ભૂલથી પણ બોલતા નહોતા. કેવળ છેલ્લાં સો-બસો વર્ષોથી જ મુસલમાનોના કેટલાક ફીરકામાં ઉર્દૂ બોલાવા લાગી. બ્રિટિશ શાસનના પ્રારંભમાં સંયુક્ત પ્રાંત અને બિહાર જેવા પ્રાંતોમાં અંગ્રેજોએ મોગલ પરંપરા જાળવી રાખી, એને ઉત્તેજન આપવાનો પ્રયત્નો શરુ કર્યા
અને સરકારી કચેરીઓમાં તેમજ ન્યાયાલયોમાં ફારસી ભાષાનો પ્રયોગ ચાલુ રહ્યો, પરંતુ જેમ જેમ સમય પસાર થતો ગયો તેમ તેમ અંગ્રેજી અને સ્થાનિક ભાષાનો પ્રયોગ વધતો ગયો. હિન્દુઓએ વિદેશી ફારસી ભાષા ઠોકી બેસાડવાના વલણનો વિરોધ કર્યો હતો અને એ સ્વાભાવિક પણ હતું. કારણ આ તો વિદેશી ભાષા હતી. હિન્દુઓએ
વિદ્યાલયો અને સરકારી કચેરીઓમાં હિન્દીનો ઉપયોગ કરવામાં આવે એવો આગ્રહ કરવા માંડ્યો.
મુસ્લિમો એવું માનવા લાગ્યા કે હિન્દુઓનો આ પ્રયાસ એમના મોગલ- સામ્રાજ્યવાદી વૈભવનાં રહી ગયેલાં અવશેષોનો નાશ કરવા માટેનો છે. તેમણે બૂમાબૂમ કરવા લાગ્યા, ‘આ ઉર્દૂનો જનાજો (સ્મશાનયાત્રા) છે, જરા શાનથી કાઢીએ !’ હિન્દીના વિરોધમાં એમણે ઉર્દૂની દીવાલ ઊભી કરવા માંડી; પરંતુ હકીકતમાં ઉર્દૂ મુસલમાનો કે હિન્દી હિન્દુઓના એકાધિકારની બાબત જ નહોતી. ઉર્દૂ શાયરીનો નજાકત અને નફાસતભરી શૈલીને પલ્લવિત અને પુષ્પિત કરવા માટે હિન્દુ વિદ્વાનોએ ખૂબ ખૂબ સહયોગ આપ્યો છે તો અનેક મુસ્લિમ લેખકોએ પોતાની કૃતિઓમાં સંસ્કૃત નિષ્ઠ હિન્દીનો પુષ્કળ પ્રમાણમાં ઉપયોગ કર્યો છે. અનેક પ્રખ્યાત હિન્દુ કવિઓની હિન્દી રચનાઓમાં ફારસી શબ્દો જડી દેવામાં આવ્યા છે અને બોલચાલની ભાષામાં એનું ચલણ પણ હતું. ઉર્દૂ માટે ફારસી લિપિ તો પાછળથી શરુ કરવામાં આવી હતી. ભાષા વિજ્ઞાનની નજરે તો ઉર્દૂ ભાષા કહેવડાવવા લાયક પણ નથી. ભાષાને પોતાનું એક અલગ વ્યાકરણ અને ક્રિયાપદો હોય એ જરૂરી છે. ઉર્દૂ આ બન્ને કસોટીઓમાંથી પાર ઊતરતી નથી. એણે વ્યાકરણ અને ક્રિયાપદો હિન્દી પાસેથી ઉધાર લીધાં છે. વાસ્તવમાં ઉર્દૂ હિન્દીની ફારસી પ્રભાવિત બોલી છે.
ઉર્દૂની લિપિ ફારસી છે અને હિન્દીની લિપિ દેવનાગરી છે. ઉર્દૂ – હિન્દીનો મુખ્ય ભેદ આ છે. અને આથી જ મુસલમાનો ઉર્દૂ અને હિન્દીના પ્રશ્નને મુસ્લિમો અને હિન્દુઓનો પ્રશ્ન બનાવવાના પ્રયાસો કરતા રહ્યા છે, જે તદ્દન વાહિયાત તેમજ રાજનીતિ પ્રેરિત પ્રયત્ન છે. મુસ્લિમ લીગના હાથમાં જે કાંઈ દંડો આવ્યો તેનાથી એ હિન્દુઓ અને કોંગ્રેસ પર પ્રહાર કરવા લાગી.
મુસલમાનો કહે છે કે ઉર્દૂ એમની સંપ્રદાય ભાષા છે. આ વાત પણ સત્યથી જોજનો દૂર છે. ભારતના મોટા ભાગના મુસલમાનો સ્થાનિક ભાષાઓ બોલે છે. કહેવાતા મુસ્લિમ પ્રાંતોને પણ આ જ વાત લાગુ પડે છે. બંગાળી મુસલમાનો બંગાળી બોલે છે અને બંગાળી હિન્દુઓ જેટલો જ ગર્વ ધારણ કરે છે. પાકિસ્તાન બન્યા પછી પશ્ચિમ પાકિસ્તાને એમના પર ઉર્દૂ ઠોકી બેસાડવા પ્રયાસ કર્યો તો બંગાળીઓએ વિરોધની આંધી ઊભી કરી દીધી હતી. આખરે એ વાત જ બાંગ્લાદેશમાં વિદ્રોહનું પ્રમુખ કારણ બની રહ્યું. પશ્ચિમી પાકિસ્તાનની નવી વસતી ગણતરીમાં જ મોટા ભાગના લોકોએ પોતાની માતૃભાષા બલૂચી, પંજાબી, સિંધી અને પશ્તો લખાવી છે. ભાગલા પહેલા કૉંગ્રેસે સમસ્યાના ગુણદોષમાં ઊંડા ઊતરવા ક્યારેય પ્રયત્ન કર્યો નથી. રાષ્ટ્રવાદ તો ઠીક, પણ બીજી કોઈ કસોટી પણ નક્કી કરી નહિ, એને તો કોઈ પણ ભોગે મુસલમાનોને પોતાના પક્ષે લાવવા હતા. પરિણામે કૉંગ્રેસ આ પ્રશ્ને પણ નમી પડી. અહીં પણ રાષ્ટ્રગીત અને રાષ્ટ્રધ્વજની જેમ સમજૂતી કરી લીધી. ‘હિન્દુસ્તાની’ નામની અડધી હિન્દી, અડધી ઉર્દૂ જેવી એક નવી દોગલી ખીચડી ભાષાનો પ્રસ્તાવ મૂકવામાં આવ્યો અને કૉંગ્રેસે હિન્દીની જગ્યાએ એને બેસાડવાનું સ્વીકારી લીધું. કૉંગ્રેસે આશ્વાસન આપ્યું કે નાગરી અને ઉર્દૂ બન્ને લિપિમાં લખાયેલા ‘હિન્દુસ્તાની’ રાષ્ટ્રભાષા રહેશે. બન્ને લિપિઓને સરકારી માન્યતા આપવામાં આવશે અને સંબંધિત લોકોને પસંદગી કરવાની છૂટ રહેશે. કૉંગ્રેસ પ્રધાનમંડળોએ આ જ નીતિનું અનુસરણ કર્યું છે.
ડો. બાબાસાહેબ આંબેડકર કહે છે: ‘ભારતની રાષ્ટ્રભાષા તરીકે ઉર્દૂને સ્વીકારવાનો મુસ્લિમ લીગનો દાવો વધુ પડતો છે. સમગ્ર ભારતમાં તો ઉર્દૂ બોલાતી જ નથી. તે ભારતના મુસ્લિમોની ભાષા પણ નથી. છ કરોડ એંશી લાખ મુસ્લિમોમાં માત્ર બે કરોડ એંશી લાખ મુસ્લિમો ઉર્દૂ બોલે છે. ઉર્દૂને રાષ્ટ્રભાષા બનાવવાની દરખાસ્ત એટલે બે કરોડ એંસી લાખ મુસ્લિમોની ભાષા, ખાસ કરીને ચાર કરોડ મુસ્લિમો પર અને સામાન્ય રીતે બત્રીસ કરોડ વીસ લાખ ભારતીયો પર લાદવી. … આ પરથી જોઇ શકાશે કે જ્યારે જ્યારે બંધારણીય સુધારાની દરખાસ્ત રજૂ થાય છે ત્યારે ત્યારે મુસ્લિમો કોઇક નવી રાજકીય માંગણી કે માંગણીઓ સાથે તૈયાર જ હોય છે.’ (ડો. બી. આર. આંબેડકર, થોટ્સ ઓન પાકિસ્તાન, પૃષ્ઠ: 303)
ભાષા અભિવ્યક્તિનું કેવળ કોઈ યાંત્રિક વાહન નથી એતો માનવું જ પડશે. એ તો જનસંસ્કૃતિનું અભિન્ન અંગ છે; વાસ્તવમાં લોકો માટે અભિવ્યક્તિનું જીવંત માધ્યમ છે. માધ્યમ જ જો વર્ણસંકર બની જાય તો પછી એ માધ્યમ દ્વારા વહેતી સંસ્કૃતિની ધારા પણ ગંદી બની જાય છે. હિન્દુસ્તાનીના સમર્થનનો પ્રયોગ આ સત્યને જ વ્યક્ત કરે છે. બાળકો માટે હિન્દુસ્તાની પાઠ્યપુસ્તકોમાં શ્રીરામ ‘બાદશાહ રામ’ બની ગયા અને સીતાજી ‘બેગમ સીતા’ બની ગયાં. લક્ષ્મણ ‘શાહજાદા લક્ષ્મણ’ બની ગયા અને મુનિ વસિષ્ઠને ‘‘મૌલાના વસિષ્ઠ’’ બનાવી દેવામાં આવ્યા. ‘હિન્દુ મુસ્લિમ એકતા’ના પ્રતીકો તરીકે આ સૌનો પુનર્જન્મ થઈ ગયો હતો. રાષ્ટ્રભાષા વિકૃતિનો ત્રીજો શિકાર હતી. એને વિકલાંગ બનાવી દેવામાં આવી.

:ક્રમશ:
© kishormakwana