શ્રીલંકાના રાષ્ટ્રપતિ અનુરા દિસાનાયકેએ પોતાની પ્રથમ વિદેશ યાત્રા માટે ભારતને પસંદ કરીને સ્પષ્ટ સંદેશ આપ્યો છે કે ભારત તેમના માટે કેટલું મહત્વપૂર્ણ છે. ડિસનાયકેના આ પગલાને ચીન માટે મોટો ફટકો માનવામાં આવી રહ્યો છે કારણ કે ચીનને શ્રીલંકામાં ભારત જેટલું જ રસ છે પરંતુ બંને દેશોના ઉદ્દેશ્ય અલગ-અલગ છે.
શ્રીલંકા હિંદ મહાસાગરમાં આવેલો એક ટાપુ દેશ છે જે તેના બંદરોને કારણે પ્રાચીન સમયમાં સિલ્ક રૂટનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ રહ્યો છે. માત્ર 2.21 કરોડની વસ્તી ધરાવતો આ દેશ તેની ભૌગોલિક સ્થિતિને કારણે ભારત અને ચીન બંને માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. અત્યારે ભલે ડાબેરી અને ચીનના નજીકના ગણાતા અનુરા દિસાનાયકે શ્રીલંકામાં સત્તા પર છે, પરંતુ પોતાની પ્રથમ વિદેશ યાત્રા માટે ભારત પસંદ કરીને તેમણે સ્પષ્ટ સંદેશો આપ્યો છે કે તેમના માટે ભારત કેટલું મહત્વનું છે. તેમના આ પગલાને ચીન માટે મોટો ફટકો માનવામાં આવી રહ્યો છે કારણ કે ચીનને શ્રીલંકામાં ભારત જેટલો જ રસ છે પરંતુ બંને દેશોના ઉદ્દેશ્ય અલગ-અલગ છે.
સંજોગો ગમે તે હોય, ભારત અને ચીન બંને શ્રીલંકા સાથે સારા સંબંધો જાળવી રાખવા માંગે છે. ચીન આ વિસ્તારનો ઉપયોગ ભારત વિરુદ્ધ કરવાની રણનીતિ પર કામ કરી રહ્યું છે, ત્યારે ભારત તેની દરિયાઈ સુરક્ષા અને નેબરહુડ ફર્સ્ટની નીતિ હેઠળ શ્રીલંકાને દૂર જવા દેવા માંગતું નથી. આ જ કારણ છે કે શ્રીલંકામાં ભારત અને ચીનના ઘણા પ્રોજેક્ટ દાવ પર છે.
શ્રીલંકામાં ભારતના ઘણા મોટા પ્રોજેક્ટ્સ
ભારત શ્રીલંકામાં ઘણા મોટા પ્રોજેક્ટ્સ પર કામ કરી રહ્યું છે, આ ઉપરાંત અનુરા દિસનાયકેની ભારત મુલાકાત દરમિયાન ઘણા મહત્વપૂર્ણ પ્રોજેક્ટ્સ પર આગળ વધવા પર સહમતિ બની છે. ભારત શ્રીલંકામાં હાઉસિંગ પ્રોજેક્ટ પર પણ કામ કરી રહ્યું છે, આ પ્રોજેક્ટમાં ફેઝ-3 અને ફેઝ-4નું કામ ટૂંક સમયમાં પૂર્ણ થવા જઈ રહ્યું છે. આ ઉપરાંત 3 આઇલેન્ડ હાઇબ્રિડ રિન્યુએબલ એનર્જી પ્રોજેક્ટ અને કોમ્યુનિટી ડેવલપમેન્ટ પ્રોજેક્ટ પણ ચાલુ છે.
ભારત શ્રીલંકામાં વિવિધ સમુદાયોના ધાર્મિક સ્થળોમાં સૌર વિદ્યુતીકરણ પ્રોજેક્ટ પર પણ ઝડપથી પ્રગતિ કરી રહ્યું છે. આ સિવાય બંને દેશો વચ્ચે $5 બિલિયનના રોડ અને રેલ લિંક પ્રોજેક્ટ પર ચર્ચા થઈ રહી છે, જેનાથી ભારત અને શ્રીલંકા વચ્ચે કનેક્ટિવિટીમા સુધારો થશે. શ્રીલંકાના રાષ્ટ્રપતિ અને પીએમ મોદી વચ્ચેની બેઠક બાદ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે કે ભારત શ્રીલંકાના પાવર પ્લાન્ટ્સને એલએનજી સપ્લાય કરશે. આ ઉપરાંત બંને દેશો સંરક્ષણ સહયોગ સંબંધિત સમજૂતીને ટૂંક સમયમાં અંતિમ સ્વરૂપ આપવા માટે પણ સહમત થયા છે.
જો બંને દેશો વચ્ચેના ત્રણ મોટા પ્રોજેક્ટ વિશે વાત કરીએ, તો પ્રથમ છે – ડાયરેક્ટ કનેક્ટિવિટી. જેને અંતર્ગત ભારત અને શ્રીલંકા વચ્ચેના દરિયામાં એક પુલ બનાવવાનો છે, જો કે તેનું માળખું કેવું હશે તેનો નક્કી કરવાનું હજુ બાકી છે. બીજા મોટા પ્રોજેક્ટમાં શ્રીલંકાના વીજળી વિતરણ ક્ષેત્રને ભારતના પાવર ગ્રીડ સાથે જોડવાનો સમાવેશ થાય છે, જ્યારે ત્રીજો પ્રોજેક્ટ બંને દેશો વચ્ચે ગેસ અને તેલના પુરવઠા માટે પાઇપલાઇન બનાવવાનો છે.
ચીન પ્રભાવ વધારવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે
શ્રીલંકા તેના બાહ્ય દેવાના બોજાને પહોંચી વળવા માટે ચીન પર નિર્ભર છે. ચીને 2006 અને 2019 વચ્ચે શ્રીલંકામાં ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સમાં લગભગ $12 બિલિયનનું રોકાણ કર્યું છે. જો કે ભારતે પણ શ્રીલંકાને આર્થિક કટોકટી દરમિયાન ઘણી મદદ કરી છે, ભારત સરકારે અત્યાર સુધીમાં શ્રીલંકાને 5 અબજ ડોલરની ક્રેડિટ અને ગ્રાન્ટ્સ આપી છે.
શ્રીલંકામાં ચીનના મોટા પ્રોજેક્ટ્સની વાત કરીએ તો સૌથી મહત્વપૂર્ણ હમ્બનટોટા પોર્ટ છે. શ્રીલંકાના હમ્બનટોટા પોર્ટનું નિર્માણ ચીન દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે. આ બંદર માટે, શ્રીલંકાએ ચાઇના એક્સ-ઇમ બેંક પાસેથી US$1.2 બિલિયનનું ૠણ લીધું હતું. ત્યારબાદ વર્ષ 2017માં શ્રીલંકાએ આ બંદર ચીનને 99 વર્ષની લીઝ પર સોંપી દેવુ પડ્યું હતું.
હવે ચીન હંબનટોટા જેવું બીજું બંદર બનાવવાનું વિચારી રહ્યુ છે. આ સિવાય કોલંબોની બહાર રિયલ એસ્ટેટ પ્રોજેક્ટ અને રડાર બેઝ સ્થાપવાની પણ યોજના છે. આ રડાર બેઝ દ્વારા ચીન ભારતીય નૌકાદળની ગતિવિધિઓ અને તમિલનાડુમાં બનેલા બંને ન્યુક્લિયર પાવર પ્લાન્ટ પર નજર રાખી શકશે.
શ્રીલંકા BRIનો મહત્વનો હિસ્સો છે
આ સિવાય ચીન શ્રીલંકામાં કોલંબો પોર્ટ સિટી બનાવી રહ્યું છે, આ પ્રોજેક્ટ વર્ષ 2014માં શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો, જેને વર્ષ 2042 સુધીમાં પૂર્ણ કરવાનો લક્ષ્યાંક છે. આ સિવાય શ્રીલંકા ચીનના મહત્વાકાંક્ષી બેલ્ટ એન્ડ રોડ ઇનિશિયેટિવ (BRI) પ્રોજેક્ટનો પણ મહત્વનો ભાગ છે. ચીન આ પ્રોજેક્ટ દ્વારા બે નવા વેપાર માર્ગો વિકસાવી રહ્યું છે, જે અંતર્ગત તે રેલ્વે, બંદરો, હાઇવે અને પાઇપલાઇનના નેટવર્ક દ્વારા આફ્રિકા અને યુરોપ સાથે કનેક્ટિવિટી સ્થાપિત કરશે.