હિંદુ પંચાંગ મુજબ, ‘અક્ષય તૃતીયા’ તહેવાર દર વર્ષે વૈશાખ મહિનાના શુક્લ પક્ષની તૃતીયા તિથિના રોજ ઉજવવામાં આવે છે.. હિન્દુ ધર્મમાં અક્ષય તૃતીયાનો તહેવાર દરેક માંગલિક અને શુભ કાર્ય માટે ખૂબ જ શુભ માનવામાં આવે છે. ગુજરાતમાં અક્ષય તૃતીયા વણમાંગ્યું મુહૂર્ત ગણાય છે.
અક્ષય તૃતીયા તિથિ તમામ પાપોનો નાશ કરનારી અને તમામ સુખ પ્રદાન કરનારી માનવામાં આવે છે. વિવિધ શાસ્ત્રો અનુસાર આ દિવસે કરવામાં આવેલા તમામ કાર્યો જેવા કે હવન, જપ, દાન, સ્વાધ્યાય, તર્પણ વગેરે તમામ અક્ષય બની જાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દ્વાપર યુગ આ તિથિએ સમાપ્ત થયો હતો જ્યારે ત્રેતા, સતયુગ અને કળિયુગ આ તિથિથી શરૂ થયો હતો, તેથી જ તેને કૃતયુગાદિ તૃતીયા પણ કહેવામાં આવે છે. ભારતમાં ઘણી જગ્યાએ અક્ષય તૃતીયાને ‘અખા તીજ’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. મત્સ્ય પુરાણ, નારદીય પુરાણ, ભવિષ્ય પુરાણ, વિષ્ણુ ધર્મ સૂત્ર વગેરેમાં પણ આ તહેવારનો ઉલ્લેખ છે. ભવિષ્ય પુરાણ અનુસાર આ તિથિ યુગાદિ તિથિઓમાં ગણાય છે. દેવી પાર્વતીને આ તિથિના પ્રમુખ દેવતા માનવામાં આવે છે અને આ દિવસે દેવી લક્ષ્મીની પણ વિધિવત પૂજા કરવામાં આવે છે. ભગવાન શિવ અને માતા પાર્વતી અને ભગવાન વિષ્ણુ અને માતા લક્ષ્મીની પૂજા કરવાથી તેમના આશીર્વાદ સતત વરસતા રહે છે, સમૃદ્ધિ આવે છે, જીવન ધન અને આશીર્વાદથી ભરપૂર બને છે અને સંતાનો પણ શાશ્વત રહે છે. હિન્દુ ધર્મમાં આ દિવસને શુભ કાર્યો માટે ખૂબ જ શુભ માનવામાં આવે છે. જેમ સત્યયુગ જેવો કોઈ યુગ નથી, વેદ જેવો કોઈ ગ્રંથ નથી, વૈશાખ જેવો કોઈ મહિનો નથી અને ગંગા જેવું કોઈ તીર્થ નથી, તેવી જ રીતે અક્ષય તૃતીયા જેવી કોઈ તિથિ નથી. આ સંદર્ભે એવું પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે,
न माधव समो मासो, न कृतेन युगं समम्।
न च वेद समं शास्त्रं, न तीर्थ गंगयां समम्।।
માનવામાં આવે છે કે અક્ષય તૃતીયાના દિવસે સ્વયં સિદ્ધ યોગો હોય છે અને આ દિવસે કોઈ પણ શુભ કાર્ય સિદ્ધ થઈ શકે છે, તેથી જ લોકો લગ્ન, ગૃહઉદ્યોગ, નવા વેપાર, ધાર્મિક વિધિઓ, પૂજા-અર્ચના આ દિવસે કરતા હોય છે. અક્ષય તૃતીયાના દિવસે પંચાંગને જોયા વિના, ઘર, જમીન કે નવું વાહન ખરીદવું વગેરે વિવિધ શુભ કાર્યો કરે છે. પુરાણો અનુસાર આ દિવસે સૂર્યોદય પહેલા ઉઠીને અને સ્નાન, દાન, જપ, સ્વાધ્યાય વગેરે કરવું શુભ ફલદાયી છે.
પૌરાણિક માન્યતાઓ અનુસાર, દેવતાઓએ 24 સ્વરૂપોમાં પૃથ્વી પર અવતાર લીધો હતો, જેમાંથી છઠ્ઠો અવતાર ભગવાન પરશુરામનો હતો, જેમનો જન્મ અક્ષય તૃતીયાના દિવસે જ થયો હતો. બ્રહ્માના પુત્ર અક્ષય કુમારનું પ્રાગટ્ય પણ આ દિવસે હોવાનું માનવામાં આવે છે. સત્યયુગ, દ્વાપર યુગ અને ત્રેતાયુગનો પ્રારંભ પણ આ દિવસથી જ ગણાય છે અને ભગવાન વિષ્ણુના ચરણોમાંથી માતા ગંગાનું પૃથ્વી પર અવતરણ પણ આ દિવસે થયું હતું. અક્ષય તૃતીયાને વસંતઋતુના અંત અને ઉનાળાની શરૂઆતનો દિવસ પણ માનવામાં આવે છે. આ તહેવારને લઈને એવી માન્યતા છે કે આ તિથિએ જો ચંદ્ર અસ્ત થાય ત્યારે રોહિણી આગળ હોય તો પાક સારો થાય છે, પરંતુ જો રોહિણી પાછળ હોય તો પાક સારો થતો નથી. ચાર ધામમાંના પ્રસિદ્ધ તીર્થસ્થાનોમાંથી એક બદ્રી નારાયણના કપાટ આ તહેવારના અવસરે ખુલે છે, ત્યારબાદ ત્યાં પૂજા, અર્ચના આરંભ થાય છે. આ ઉપરાંત વૃંદાવનના શ્રી બાંકેબિહારીજી મંદિરમાં શ્રી વિગ્રહના ચરણ દર્શન પણ વર્ષમાં એકવાર આ દિવસે જ કરી શકાય છે.
કહેવાય છે કે અક્ષય તૃતીયાના દિવસે ખરીદેલી વસ્તુઓ શુભ ફળ આપે છે. જો કે આ દિવસે સોનું અને ચાંદી ખરીદવું ખૂબ જ શુભ માનવામાં આવે છે. તેની પાછળની ધાર્મિક માન્યતા એવી છે કે આ દિવસે પ્રાપ્ત ધન અને પુણ્ય ફળ અખૂટ રહે છે અને ખરીદેલી વસ્તુઓથી ધનના દેવતા લક્ષ્મી અને કુબેરની કૃપા પ્રાપ્ત થાય છે. શાસ્ત્રો અનુસાર અક્ષય તૃતીયાના દિવસે ઉપવાસ કરે છે તેને રિદ્ધિ-સિદ્ધિ અને શ્રીની પ્રાપ્તિ થાય છે. અક્ષય તૃતીયાના તહેવારને લઈને એવી માન્યતા છે કે આ દિવસે જે પણ કાર્ય કરવામાં આવે છે તેના પરિણામમાં વૃદ્ધિ થાય છે અને તે શાશ્વત હોય છે એટલે કે આ દિવસે જેશુભ કાર્ય કરવામાં આવે તો તેનું ફળ ક્યારેય ક્ષય થતું નથી અને જો કોઈ આ દિવસે વ્યક્તિ જો કોઈ ખરાબ કર્મ કરે છે તો આ કર્મો તેને આગામી ઘણા જન્મો સુધી છોડતા નથી. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે કરવામાં દાન કરવામાં આવેલી રકમ કરતાં અનેક ગણું પુણ્ય વધુ મળે છે, જે પૃથ્વી પર ભૌતિક સુખ અને પુનઃજન્મ પછી વૈભવના રૂપમાં પ્રાપ્ત થાય છે.