છેલ્લા કેટલાક સમયથી વિદેશી હૂંડિયામણ ભંડારમાં સતત ઘટાડો થઈ રહ્યો છે. ગયા સપ્ટેમ્બરમાં, વિદેશી મુદ્રા ભંડાર $704.89 બિલિયનની સર્વકાલીન ઉચ્ચતમ સપાટીએ પહોંચી ગયો હતો, પરંતુ ત્યારથી લગભગ અડતાલીસ અબજ ડૉલરનો ઘટાડો નોંધાયો છે. શુક્રવારે પૂરા થયેલા સપ્તાહમાં વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં $3.23 બિલિયનનો ઘટાડો થતા હવે તે 654.86 અબજ ડોલર પર પહોંચી ગયો છે.
આ અઠવાડિયે વિદેશી હૂંડિયામણ અનામતની તમામ બાસ્કેટમાં ઘટાડો નોંધવામાં આવ્યો હતો. અગાઉ 15 નવેમ્બરના સપ્તાહમાં 1998 પછીનો સૌથી મોટો ઘટાડો નોંધાયો હતો. તે સમયે વિદેશી હૂંડિયામણ ભંડાર 17.76 અબજ ડૉલર ઘટીને 657.892 અબજ ડૉલર પર પહોંચી ગયો હતો. આ રીતે વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં સતત ઘટાડો સ્વાભાવિક રીતે જ સરકાર માટે ચિંતાનો વિષય છે.
ગયા મહિને નોંધાયો હતો સૌથી મોટો ઘટાડો
બીજી તરફ ડોલર સામે રૂપિયાની કિંમત પણ સતત ઘટી રહી છે. ગયા મહિને રૂપિયાનું મૂલ્ય ઘટીને 84.41ની સર્વકાલીન નીચી સપાટીએ પહોંચી ગયું હતું. નિષ્ણાતોએ જણાવ્યું હતું કે રૂપિયાના મૂલ્યમાં ઘટાડાને રોકવા માટે રિઝર્વ બેન્ક તેના વિદેશી હૂંડિયામણ ભંડારમાંથી ડોલર ઉપાડીને ડોલરનું વેચાણ કરશે.
વિદેશી હૂંડિયામણ અનામતની મજબૂતી માત્ર આર્થિક કટોકટીના સમયમાં સુરક્ષાની ખાતરી પૂરી પાડે છે એટલું જ નહી પરંતુ તે અર્થતંત્રની સુખાકારી પણ સૂચવે છે. આ ઘટાડાના ઘણા કારણો છે. વિદેશી હૂંડિયામણ ભંડારમાં ઘટાડો દર્શાવે છે કે વિદેશી રોકાણકારો પોતાના રોકાણ પાછા ખેંચી રહ્યા છે. નવેમ્બરના ત્રીજા સપ્તાહમાં જોરદાર ઘટાડો નોંધાયો હતો, આ તેનું મુખ્ય કારણ હતું. અમેરિકી પ્રમુખપદની ચૂંટણીના પરિણામો આવતાની સાથે જ વિદેશી રોકાણકારો તેમના પૈસા પાછા ખેંચીને અમેરિકા ચાલ્યા ગયા હતા.
વેપાર ખાધ વધવાથી વિદેશી મુદ્રા ભંડાર પર ખરાબ અસર
ઘટતુ વિદેશી હૂંડિયામણ આ વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સને અસર કરે છે. એક તરફ સરકાર સીધા વિદેશી મૂડીરોકાણમાં વધારો કરવાનો દાવો કરે છે તો બીજી તરફ તેના વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં ઘટાડો થઈ રહ્યો છે. નિષ્ણાતોની અટકળો પાયાવિહોણી નથી કે રિઝર્વ બેંકે તેના વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાંથી ડોલર વેચીને રૂપિયાના ઘટતા મૂલ્યને રોકવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. તદુપરાંત, વધતી જતી વેપાર ખાધને કારણે વિદેશી અનામત પર સૌથી ખરાબ અસર પડી છે. તમામ દાવાઓ છતાં નિકાસ ઘટી છે અને આયાત વધી છે એ કોઈ છૂપી વાત નથી. આ તફાવતને રોકવા માટે, સરકારે સ્થાનિક ઉત્પાદનોને ટેકો આપવાનો પ્રયાસ કર્યો પરંતુ તેનાથી વધારે ફાયદો થયો નહીં.
જો કે, ભારતીય વિદેશી હૂંડિયામણ ભંડાર હજુ એટલો ઘટ્યો નથી કે તેની ચિંતા કરવાની જરૂર છે. સરકારે સંસદમાં એમ પણ કહ્યું હતું કે ભારતનો વિદેશી હૂંડિયામણ ભંડાર અન્ય ઘણા દેશોની સરખામણીમાં મજબૂત છે. તે વિશ્વમાં ચોથી સૌથી મજબૂત વિદેશી હૂંડિયામણ અનામત ધરાવે છે. પરંતુ તાજેતરમાં જે રીતે ફુગાવાનો દર ઉપર તરફ જઈ રહ્યો છે, તે વિકાસ દરમાં અસંતુલન ઉભુ કરશે.
નિકાસ વધારવાની સલાહ
વિશ્વના ઘણા દેશોમાં માથાદીઠ આવક વધી રહી નથી તે સંઘર્ષને કારણે સપ્લાય ચેઈન ખોરવાઈ ગઈ છે. સરકાર તેના વિકાસના લક્ષ્ય તરફ આગળ વધવામાં થોડો થાક અનુભવવા લાગી હોય એવું લાગે છે એમાં વિદેશી હૂંડિયામણ ભંડારમાં ઘટાડો થવાથી સમસ્યા સર્જાઈ શકે છે. નિકાસ વધારવા માટે ઘણા સમયથી સલાહ આપવામાં આવી રહી છે. જ્યાં સુધી આ દિશામાં સુધારો નહીં થાય ત્યાં સુધી વિદેશી હૂંડિયામણના ભંડારની મજબૂતાઈ અંગે કોઈ દાવો કરવો મુશ્કેલ રહેશે.