- દામોદર હૉલમાં એક બેઠક મળી
- એક કેન્દ્રસ્થ સંગઠનની સ્થાપના કરવાનો વિચાર રજૂ થયો.
- તારીખ 20મી જુલાઈ 1924નાં દિવસે કેન્દ્રસ્થ સંગઠનની સ્થાપના થઈ
“અસ્પૃશ્યોની સમસ્યાઓ હિમાલય જેવી પ્રચંડ છે. આ હિમાલય સાથે ટકરાઈને મારૂં માથુ ફોડવા તૈયાર છુ. એવું બની શકે છે કે મારૂં લોહી નીતરતુ માથું જોઈને કરોડો અસ્પૃશ્યો એ પ્રચંડ, ઉત્તુંગ હિમાલયને ધરાશાયી કરવા સજ્જ બની જશે. એ વાત નક્કી છે કે તે પોતે પોતાના પ્રાણ આપવા તૈયાર રહેશે.”
સ્વયંનું બલિદાન આપીને સમાજનો ઉદ્ધાર કરવાનો શિરસ્તો ભારત દેશના વાયુમાં જેમનો તેમ જણાતો હતો. અસ્પૃશ્યોએ અસ્પૃશ્ય જ રહેવું જોઈએ એ વિચાર આત્યંતિક વિચિત્ર જ નહી પરંતુ એક પ્રકારનું વૈચારિક, સામાજિક ગાંડપણ જ છે. એ વિચાર જો સ્પૃશ્યનો હોય તો પણ અને અસ્પૃશ્યનો હોય તો પણ વૈચારિક, સામાજિક ગાંડપણથી વિશેષ કશું જ નથી.
9મી માર્ચ 1924ના રોજ બોમ્બે, દામોદર હૉલ માં મળેલી મીટીંગમાં આગળના અનુભવો, ભવિષ્ય નાં આયોજનો જેવા ઘણા વિષયો ઉપર ઘનિષ્ઠ ચર્ચા, વિચારણા બાદ નક્કી થયું કે દબાયેલા, કચડાયેલા, અસ્પૃશ્ય વર્ગોના પ્રશ્નો સત્તા સુધી પહોંચે, એ પ્રશ્નોનું યોગ્ય નિરાકરણ આવે વગેરે બાબતોને ધ્યાનમાં રાખીને વિચારતા એવું નક્કી થયું હતુ કે એક કેન્દ્રસ્થ સંગઠનની સ્થાપના કરવી જોઈએ.
દામોદર હૉલમાં થયેલી મીટીંગમાં નક્કી થયાં મુજબ અસ્પૃશ્યોના પ્રશ્નોની યોગ્ય જગ્યાએ રજૂઆત કરી શકે એવું એક સંગઠન બનાવવું જોઈએ તે વિચારને વાસ્તવિકતાનું સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું. તારીખ 20મી જુલાઈ 1924નાં દિવસે અસ્પૃશ્યો, દબાયેલા, કચડાયેલા વર્ગોનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા એક કેન્દ્રસ્થ સંગઠનની રચના કરવામાં આવી. બહિષ્કૃત ગણાયેલા આ વર્ગોનું પ્રતિનિધિત્વ હવે જે સંગઠન કરવાનું હતું એનું નામકરણ કરવામાં આવ્યું, “બહિષ્કૃત હિતકારીણી સભા”.
નવનિર્મિત સંગઠન “બહિષ્કૃત હિતકારીણી સભા” ના ઉદ્દેશો અને નિર્દેશો આ પ્રમાણે હતાં,
- દબાયેલા, કચડાયેલા, અસ્પૃશ્ય વર્ગોમાં છાત્રાલયોની સ્થાપના કરીને કે અન્ય યોગ્ય તથા ઈચ્છનીય લાગે તેવા માધ્યમો દ્વારા શિક્ષણનો પ્રસાર કરવો, પ્રોત્સાહન આપવું.
- પુસ્તકાલયો, સામાજિક કેન્દ્રો અને ક્લાસીસ અથવા સ્ટડી સર્કલ્સ ખોલીને દબાયેલા,કચડાયેલા, અસ્પૃશ્ય વર્ગોમાં સદસંસ્કારોનું સિંચન કરવું.
- અસ્પૃશ્યો, દબાયેલા, કચડાયેલા વર્ગોની આર્થિક સ્થિતિને સુધારવા, બહેતર કરવાં માટે ઔદ્યોગિક અને કૃષિ વિષયક શાળાઓ શરૂ કરવી.
- દબાયેલા વર્ગોની ફરિયાદો, તકલીફો, પ્રશ્નોની યોગ્ય જગ્યાએ રજૂઆત કરી પ્રતિનિધિત્વ કરવું.
દબાયેલા, કચડાયેલા વર્ગોની સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિને બહેતર કરવાં માટે સ્થપાયેલી આ સંસ્થા, સંગઠનના પ્રમુખ પદે સર શ્રી ચીમનલાલ હરિલાલ શેતલવડ (LLD)ની નિમણૂંક કરવામાં આવી. ઉપપ્રમુખપદે શ્રી મેયર નિસ્સીમ, શ્રી જે.પી. તથા શ્રી રૂસ્તમજી જીનવાલાને આરૂઢ કરવામાં આવ્યા. બહિષ્કૃત હિતકારીણી સભાના સોલિસીટરની જવાબદારી શ્રી જી. કે. નરિમાન, શ્રી આર. પી. પરાંજપે, ડૉ. શ્રી વી. પી. ચવાણ તથા શ્રી બી. જી. ખેરે સ્વીકારી. સભાના સોલિસીટર્સમાંના શ્રી બી. જી. ખેર પંદર વર્ષ બાદ બોમ્બે પ્રાંતનાં પ્રથમ વડાપ્રધાન બન્યા હતા. મેનેજીંગ કમિટીના ચેરમેન સ્વયં ડૉ. આંબેડકર હતા, સેક્રેટરી તરીકે શ્રી એસ. એન. શિવતરકર તથા ખજાનચીનો હવાલો શ્રી એન. ટી. જાધવે સંભાળ્યો.
“બહિષ્કૃત હિતકારીણી સભા” આ કેન્દ્રસ્થ સંગઠને દબાયેલા, અસ્પૃશ્ય વર્ગોને તેમની સામાજિક, આર્થિક, શૈક્ષણિક તથા રાજકીય દારૂણ, અપમાનજનક અને અમાનવીય સ્થિતિમાંથી બહાર લાવવાના કાર્યમાં કાર્યરત રહીને તેમને ભારતીય સમાજમાં સામાજિક, આર્થિક, શૈક્ષણિક તથા રાજકીય ક્ષેત્રે સમાનતાભર્યો દરજ્જો, સ્થાન પ્રાપ્ત થાય એ માટેના પ્રયાસ શરૂ કર્યાં.
બહિષ્કૃત હિતકારીણી સભાના પ્રથમ રિપોર્ટમાં સભાએ પોતાની સ્થિતિ તથા સભ્યો વિશે જાણકારી ઉપલબ્ધ કરાવી.
ક્રમશઃ